Muzeum Narodowe w Warszawie: wspaniała kolekcja i duma z polskiej kultury

Obecnie zbiory Muzeum liczą ok. 830 tys. dzieł sztuki polskiej i światowej, od antyku do współczesności. Obejmują malarstwo, rzeźbę, rysunki oraz ryciny, fotografie, numizmaty, a także przedmioty sztuki użytkowej i wzornictwo. Muzeum prowadzi liczne projekty badawcze, naukowe i konserwatorskie, ponadto planuje szeroko zakrojony rozwój.

Historia powstania Muzeum Narodowego sięga XIX wieku, kiedy to w okresie niespełna dwóch lat, pomiędzy klęską Powstania Listopadowego a rokiem 1862, narodziły się w Warszawie dwie instytucje kultury o ogromnym znaczeniu dla polskiego dziedzictwa artystycznego. W obliczu wyzwań, jakie przyniosła Wielka Emigracja i rosyjska okupacja, Polacy nie zatracili ducha twórczego, a wręcz podjęli heroiczny wysiłek na rzecz odbudowy kultury narodowej. W 1860 roku powstało Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, oparte na inicjatywie obywatelskiej, które miało za zadanie promować sztukę współczesną. Było to miejsce spotkań artystów i miłośników sztuki, które stawiało sobie za cel podniesienie poziomu kultury artystycznej w społeczeństwie. Towarzystwo Zachęty utrzymywane było z członkowskich składek, a zarząd tworzyła połowa artystów i połowa miłośników sztuki.

W roku 1862, dzięki talentowi dyplomatycznemu wpływowego polityka tamtego okresu Aleksandra Wielopolskiego, powstało Muzeum Sztuk Pięknych. To instytucja, której zadaniem było gromadzenie, wystawianie i przechowywanie dzieł sztuki. Muzeum, choć finansowane przez rząd, pozostawiało sprawy programowe w rękach polskich opiekunów zbiorów. Dążyło do zgromadzenia reprezentatywnej kolekcji ilustrującej historię sztuki europejskiej.

Obie te instytucje, różniące się charakterem i źródłami finansowania, wspólnie zdefiniowały dzisiejszy kształt Muzeum Narodowego w Warszawie. To właśnie ich zbiory i dziedzictwo przyczyniły się do utrzymania polskiej kultury w trudnych czasach, stanowiąc fundament naszego dziedzictwa artystycznego. Muzeum Sztuk Pięknych, ustanowione ustawą o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim, miało swoje miejsce w budynkach Szkoły Głównej i stanowiło integralną część Szkoły Sztuk Pięknych.

Obecną siedzibę Muzeum Narodowego mieszczącą się przy Alejach Jerozolimskich zbudowano dopiero w latach 1927-1938. Gmach w stylu modernistycznym zaprojektował Tadeusz Tołwiński – architekt, urbanista, profesor Politechniki Warszawskiej. Muzeum nieustannie się rozwijało, gromadząc w swych murach prawdziwe skarby, które zapierały już dech w piersiach widzom przed II wojną światową.

Dziś, przechodząc przez progi Muzeum, wkracza się w świat sztuki w najróżniejszych odsłonach. Kolekcja zawiera dzieła od starożytności po współczesność, od malowideł na płótnie po rzeźby, od rysunków po fotografie. Rzec można – tu piękno nie ma żadnych ograniczeń. Co roku Muzeum wzbogaca swoją kolekcję o starannie wyselekcjonowane, nowe dzieła. Ponieważ jest to miejsce, które nie tylko żyje historią, ale też ciągle się rozwija. W sześciu galeriach stałych można doświadczyć różnorodności sztuki, od starożytnych cywilizacji po dzieła polskich mistrzów malarstwa.

I tak Galeria Sztuki Starożytnej – od 2021 roku w nowej odsłonie – ukazuje tajemnicze piękno Egiptu, Bliskiego Wschodu, Grecji i Rzymu. Kolekcja liczy ponad 1800 dzieł, a patronat nad wystawą objął minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotr Gliński. Z kolei Galeria Faras przenosi nas w świat średniowiecznego malarstwa nubijskiego. - Galeria Faras posiada niemal 70 malowideł, które przywieziono do Warszawy, wraz z wieloma elementami architektonicznymi, jak kapitele, nadproża, elementy rzeźbiarskie, ceramikę i inne obiekty rzemiosła artystycznego. Na tym zbiorze zbudowała się kolekcja sztuki nubijskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie, która jest też największą, najważniejszą kolekcją sztuki z tego regionu w europejskich muzeach. – Mogą się z nią równać tylko kolekcje w samym Sudanie – mówi Aleksandra Sulikowska-Bełczowska, kuratorka Zbiorów Sztuki Wschodniochrześcijańskiej oraz Galerii Faras Muzeum Narodowego w Warszawie. I podkreśla, że malowidło ze świętą Anną – babcią Jezusa, jest na tej wystawie jednym z najważniejszych dzieł Muzeum i nieustannie przyciąga wielką uwagę.

Galeria Sztuki Średniowiecznej odsłania tajemnice późnego średniowiecza. Galeria Sztuki Dawnej łączy różne formy sztuki, od malarstwa po rzemiosło artystyczne. Chyba największym powodem do dumy jest Galeria Sztuki XIX Wieku (w nowej aranżacji od 2021 r.) , która prezentuje dzieła najsłynniejszych polskich malarzy, takich jak: Jan Matejko, Stanisław Wyspiański (na wystawę powróciły m.in. „Chochoły”, „Macierzyństwo”, oraz autoportret), Jacek Malczewski i inni. Galeria Wzornictwa Polskiego to z kolei przegląd polskiej sztuki użytkowej od początku XX wieku po współczesność.

Miłośników piękna, jak i osoby, które dopiero rozpoczynają przygodę z nim, przyciągają wystawy czasowe. Ogromnym zainteresowaniem cieszyła się ubiegłoroczna wystawa „Witkacy. Sejsmograf epoki przyspieszenia”, przyciągając aż 111 tysięcy zwiedzających. Kolekcja Muzeum zawiera imponującą liczbę 116 prac tego wszechstronnego artysty, obejmując wszystkie etapy jego twórczości. W istocie wystawa ta była nie tylko retrospektywą jego dzieł, ale także podróżą przez jego intelektualny świat, poznając zasady Czystej Formy, które były kluczowe dla jego twórczości plastycznej. Fascynującym aspektem życia Witkacego była jego działalność w Firmie Portretowej, gdzie tworzył portrety na zamówienie, uwzględniając używki klientów. Wystawa prezentowała wiele niezwykłych portretów postaci, takie jak: Leon Reynel, Julian Tuwim, Maria Kasprowiczowa czy córka Józefa Piłsudskiego - Jadwiga. Nieustannie intrygują rysunki powstałe podczas eksperymentalnych sesji dotyczących wpływu narkotyków na wizje artystyczne. Witkacy eksperymentował z różnymi substancjami, co zaowocowało pracami o fantastycznych tytułach, takimi jak: „Śpiew zżabiałej Maniusi” czy „Zaczynająca się orgia morskich snobów”. Wystawa była okazją do zrozumienia, jak Witkacy reagował na przemiany swojej epoki i jak aktualna pozostaje jego twórczość.

Rok 2023 przyniósł nowe artystyczne emocje. Od maja do sierpnia w Muzeum Narodowym prezentowana była absolutnie fantastyczna wystawa pod tytułem: „MNW kolekcjonuje. Zakupy z lat 2017–2022”. W muzealnych przestrzeniach zawitały prace tak znakomitych artystów, jak Marc Chagall – 14 kolorowych rysunków. Ponadto: Francisco Goya, Meli Muter, Wojciech Weiss, Anna Bilińska, Stanisław Wyspiański, Cosimo Rosselli, Martin Schongauer, Zofia Kulik, Tadeusz Gronowski, Zuzanna Janin, Aleksandra Waliszewska, Nadar czy August Zamoyski. A to tylko niektórzy z utalentowanych twórców, których dzieła trafiły do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie w ostatnich latach.

Jak podkreśla Piotr Czyż, kurator wystawy „MNW kolekcjonuje”, nowe nabytki trafiają do muzeum różnymi drogami, ale w ostatnich latach to zakupy odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu zbiorów Muzeum. A wszystkie te niezwykłe dzieła zostały pozyskane dzięki dotacjom celowym Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Niewątpliwie najgłośniejszy zakup ostatnich lat to prace pochodzące z dojrzałego okresu twórczości Chagalla. Zachwycają żywymi i intensywnymi kolorami. Na rysunkach artysta łączył ze sobą różnorodne techniki, tworząc niezwykłe sceny biblijne, pełne indywidualnej interpretacji. Ponadto muzuem pozyskało prace Francisca Goi, Meli Muter, Wojciecha Weissa oraz Stanisława Wyspiańskiego. Pozyskano także prace najwybitniejszych polskich artystek i artystów współczesnych, działających na wielu polach sztuki, m.in. Zuzanny Janin, Grzegorza Kowalskiego, Zofii Kulik, Teresy Murak i Aleksandry Waliszewskiej.

A przecież nie tylko malarstwo i rysunek były obecne na tej fascynującej wystawie. Muzeum Narodowe w Warszawie rozbudowuje również swoje zbiory rzemiosła artystycznego, zarówno dawnego, jak i współczesnego. Obejrzeć będzie można kompletny serwis deserowy z XVIII wieku, pas kontuszowy z królewskiej manufaktury jedwabiu w Grodnie czy serwisy kawowe z lat 60. XX wieku. Wszystko to stanowi nie tylko świadectwo rzemiosła artystycznego, ale także kawałek historii Polski i Europy.

Jesień w Muzeum Narodowym to kolejne artystyczne emocje - Muzeum zaprasza na trzy wystawy czasowe. „Picasso” zabierze nas w podróż przez pół wieku twórczości tego wybitnego artysty, prezentując ponad 120 jego prac, dzięki dziełom wypożyczonym z kolekcji Museo Casa Natal Picasso w Maladze. Wystawa to hołd złożony artyście z okazji 50. rocznicy jego śmierci oraz objęcia przez Hiszpanię prezydencji Rady Unii Europejskiej.

„Arkadia” będzie otwarta od 17 listopada 2023 r. do 17 marca 2024 roku i skonfrontuje nas z mitem wiecznej szczęśliwości. To przegląd dzieł sztuki od wczesnego renesansu po współczesność, obejmujący obrazy, rysunki, ryciny, rzeźby oraz przykłady rzemiosła artystycznego. Na ekspozycji pojawią się obiekty ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, wzbogacone dziełami z renomowanych muzeów francuskich i niemieckich, takich jak: Musée du Louvre, Musée d’Orsay czy Schloss Charlottenburg w Berlinie.

W tym przeglądzie zostaną zaprezentowani mistrzowie sztuki, tacy jak: Nicolas Poussin, François Boucher, Claude Lorrain, Rembrandt, Antoine Watteau, a także polscy artyści, w tym: Henryk Siemiradzki, Józef Mehoffer i Jacek Malczewski. Pojawią się także prace wybitnych artystów współczesnych, takich jak: Jarosław Kozakiewicz i Mirosław Bałka, którzy podejmują działania na rzecz ochrony środowiska i równowagi ekologicznej.

Wystawa „Zawsze w ruchu. Bruno Barbey” pokaże dorobek jednego z najważniejszych fotografów XX i XXI wieku. Potrwa ona od 1 grudnia 2023 do 3 marca 2024 roku. Bruno Barbey, znany z nieustannego ruchu, fotografował społeczności ludzkie na pięciu kontynentach. Jego zdjęcia ukazują różnorodność kultur i realiów życia ludzi na całym świecie, od Bangladeszu po Meksyk. Ekspozycja pokaże jego fotografie oraz oryginalne odbitki z epoki, które powstały w tym samym czasie, co zdjęcia. Będziemy mieli okazję przyjrzeć się także przedmiotom związanym z pracą fotografa, takim jak: zniszczony aparat czy legitymacje prasowe. To także okazja do poznania relacji z Polską i Ukrainą z lat 80. ubiegłego wieku, kiedy to oba kraje dążyły do odzyskania niepodległości.

W okresie II wojny światowej i w następstwie działań najeźdźców Polska straciła nieocenione skarby sztuki, a liczba utraconych dzieł sztuki sięgnęła ponad 516 tysięcy. Już w 1942 roku oceniano, że straty w samych zasobach muzealnych wyniosły aż 50 procent stanu przedwojennego.

Polska stara się przywracać utracone dzieła sztuki do swojego dziedzictwa kulturowego. Efekty w postaci odzyskiwanych skarbów przynosi determinacja Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego. I tak w czerwcu do macierzystej kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie powróciły kolejne arcydzieła, wśród nich: „Siuprem zieleniaczek” Romana Szwojnickiego, „Portret Leopoldyny Kuczyńskiej” Andrzeja Grabowskiego, „Koncert” Jana Horemansa oraz gwasz „Kozak (Buńczucznik)” Józefa Brandta. Odzyskano również XVIII-wieczną szklanicę z przedwojennej kolekcji Muzeum Ordynacji Krasińskich oraz skradziony po wojnie zespół sześciu fotografii z widokami Tatr i Zakopanego autorstwa krakowskiego fotografa Stanisława Bizańskiego. Te obiekty stanowiły nieodłączną część kolekcji Mieczysława Geniusza, która w 1926 roku została wcielona do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Wicepremier Piotr Gliński, minister kultury, podkreślił, że krok po kroku przekraczamy kolejne bariery, przywracając do Polski coraz więcej utraconych dzieł sztuki.

Często przynależność obrazu do przedwojennych zbiorów pomagają potwierdzić znaki własnościowe czy nalepki inwentarzowe danej kolekcji, umieszczone na ramie. To właśnie dzięki tym niepozornym wydawałoby się detalom udaje się odzyskać utracone skarby - a miało to miejsce w przypadku płótna Mariana Zaleskiego „Wnętrze katedry w Mediolanie”. To jednak tylko część sukcesów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Również w 2021 roku udało się przywrócić utracone w czasie II wojny światowej rysunki Michała Elwiro Andriollego oraz pastel Teodora Axentowicza, które przed wojną były własnością Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.

Najcenniejsze dzieła, na których odzyskanie Muzeum Narodowe wciąż czeka, to: obraz Aleksandra Gierymskiego „Święto Trąbek. Żydzi modlący się na brzegu Wisły koło Cytadeli”, Witolda Wojtkiewicza „Pierrot”, „Madonna z Dzieciątkiem, św. Janem i św. Hieronimem” Gerarda Davida, a także obraz Rubensa „Chrystus upadający pod krzyżem”. W rzeczy samej, to nie tylko obrazy, ale również kawałki naszej historii, naszego dziedzictwa i tożsamości.

Warto pamiętać, że Muzeum Narodowe w Warszawie to miejsce nie tylko dla dorosłych. Dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów są organizowane liczne zajęcia edukacyjne, lekcje, oprowadzania, wykłady, warsztaty plastyczne, spotkania autorskie, pokazy filmowe, performanse i koncerty. To miejsce, które troszczy się o każdego zwiedzającego. Nie wszystkie skarby Muzeum można zobaczyć na miejscu, ale dzięki portalowi Cyfrowe MNW możemy wyruszyć w wirtualną podróż po jego zbiorach. Zasoby tego serwisu stale się powiększają, dzięki projektom, takim jak „Hereditas. Digitalizacja i udostępnianie zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie”.

Muzeum Narodowe w Warszawie to nie tylko Gmach Główny, ale też 4 jego oddziały. A zatem jest to też Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, Muzeum Plakatu w Wilanowie, Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim oraz Muzeum w Nieborowie i Arkadii - miejsca, które tworzą wspaniałe kontynuacje historii i sztuki.